مرجئه

: حمیدرضا کفاش

(مرجئه نام فرقه ایست)

.

.

برای نام گذاری این فرقه چند وجه ذکر شده است: 1. این فرقه نیت و عقیده را اصل شمردند و گفتار و کردار را فاقد اهمیت دانستند؛ 2. معتقد بودند همانگونه که عبادت کردن با کفر سودی ندارد گناه کردن هم چیزی از ایمان نمی کاهد؛[6] 3. در مورد مرتکب گناهان کبیره، عذاب یا عفو آنها را به روز قیامت واگذار می کردند. به تعبیر شهرستانی، ارجا تأخیر حکم است در صاحب گناه کبیره تا روز قیامت. پس در دنیا بر صاحب کبیره هیچ حکمی نمی کردند که از اهل بهشت است یا اهل دوزخ؛[7] 4. این فرقه اهل عصیان را به ادای شهادتین نومید نمی ساختند و آنها را کافر نمی شمردند و برای همه امید آمرزش داشتند. در مقابل آنها مخالفان سخت گیر وعیدیه قرار داشتند که به آیه های وعید (بیم دهنده) قرآن استناد می کردند؛[8] 5. آنها امامت علی بن ابی طالب را پس از سه خلیفه دیگر به تأخیر انداختند؛[9] 6. مرجئه معتقد بودند مشکل است که از عقیده باطنی مردم آگاه شویم. ما به درستی نمی دانیم چه کسی واقعاً مسلمان و چه کسی کافر است؛ زیرا کسانی چون معاویه، اصحاب جمل، علی بن ابی طالب شهادتین را بر زبان جاری می کنند، بنابراین، ما نیز به همان ظاهر حکم می کنیم و ایشان را مسلمان می خوانیم و داوری درباره آنان را تا روز قیامت به تأخیر می اندازیم.[10]

ظاهر عقیده مرجئه نشان می دهد که ربطی به سیاست ندارد، ولی با کمی تأمل، آشکار می شود که این تفکر به معنای تسلیم و سکوت در مقابل همه حکام ظاهر الصلاح و فاسد الباطن است که فسادشان از اعمالشان پیداست.

چنین باور سیاسی به سود امویان بود. شاید مبالغه نباشد که این فرقه در ایجاد انفعال سیاسی و انزوای مردم و ستم پذیری مسلمانان قرون اولیه هجری تأثیری بیش از عقاید فرقه های دیگر داشت و مشکلات حضور فعال سیاسی در جامعه را از بین می برد حال آن که عقاید فرق دیگر، حتی غیر سیاسی ترین فرقه ها، تا این اندازه به حذف توده ها از صحنه سیاسی جامعه مساعدت نمی کرد.

فضل بن شاذان در معرفی عقاید آنها می نویسد:

[پیامبر فرمود:]

دو صنف از امت من از اسلام بهره ندارند: قدریه و مرجئه. سپس به ایشان گفته شد مرجئه کیستند؟ فرمودند: کسانی که می گویند ایمان گفتار و قول بدون عمل است. اصلی که مرجئه بدان عقیده دارند این است که اگر یکی از آنان پدر، مادر، پسر، دختر، خواهر و برادرش را ذبح کند، ایشان را در آتش بسوزاند یا آن که مرتکب زنا و سرقت و قتل نفسی شود که خداوند حرام کرده یا آن که قبر آنها را بسوزاند یا کعبه را خراب کند یا نبش قبر کند و یا مرتکب کبیره ای شود که خداوند از آن نهی کرده است، این اعمال ایمان او را فاسد نمی کند و او را از ایمان خارج نمی کند. چنین فردی که مادام به زبان اقرار بر شهادتین دارد، ایمانش مانند جبرییل و میکاییل کامل است، حتی اگر آنچه می خواهد انجام دهد و مرتکب کارهایی که خدا از آن نهی کرده گردد.[11]